فحاشی یا توهین به افراد سابقه تاریخی طولانی و شاید سابقه‌ای به قدمت بشریت دارد. البته از گذشته‌های دور این ضرب المثل وجود داشته است که «زبان سرخ، سر سبز می‌دهد به باد» و ..
فحاشی یا توهین به افراد سابقه تاریخی طولانی و شاید سابقه‌ای به قدمت بشریت دارد. البته از گذشته‌های دور این ضرب المثل وجود داشته است که «زبان سرخ، سر سبز می‌دهد به باد» و در بسیاری از موارد توهین‌ها و فحاشی‌های افراد عوام به پادشاهان و سلاطین موجب عقوبت‌های سختی برای آنها می‌شده است. اما با رشد جوامع و فراگیر شدن حقوق اجتماعی، توهین و ناسزا نه تنها به مقامات و صاحبان قدرت که حتی به افراد عادی نیز مورد توجه قانوگذاران قرار گرفت و باعث شد تا دیگر هرکسی به راحتی به خودش اجازه ندهد به دیگری «فحاشی» یا «توهین» کند. فحاشی علاوه بر اینکه ممکن است به صورت زبانی و حضوری بین افراد رد و بدل شود اما استفاده از فضای مجازی یا ارتباطات نوین برای فحاشی و توهین مانعی برای جرم انگاری و تعقیب مجرمان نیست و هرکس در هر فضایی اعم از حقیقی و مجازی اقدام به توهین کند، از نظر قانون مجرم است.
جرم فحاشی در اسلام
شاید یکی از مهمترین انواع توهین که در قوانین اسلامی و حدود الهی جرم انگاری شده باشد، جرم «قذف»(به فتح قاف و سکون ذال) باشد. قذف در لغت به معناى انداختن، گذاشتن و رها کردن آمده است اما در اصطلاح فقهی عبارت است از اینکه به مرد یا زن، تهمت و نسبت زنا یا لواط زده شود.
جرم قذف و اجرای حد بر مرتکبان آن در قرآن کریم از سوی خداوند متعال مقرر شده و جزو احکام صریحی است که در قرآن آمده است. در آیه شریفه ۴ سوره مبارکه نور می‌خوانیم که: «کسانى که زنان عفیفه پاکدامن را به زنا متّهم می‌کنند، سپس چهار شاهد نمی‌آورند، به آنان هشتاد تازیانه بزنید، و هرگز شهادتى را از آنان نپذیرید، و اینها هستند که در حقیقت بدکار و نافرمان‌اند.»
اگرچه آیه قرآن تنها در خصوص نسبت زنا به زنان دادن، گفته است اما حضرت امام خمینی(ره) در کتاب تحریرالوسیله(جلد دوم – باب حدود – مساله قذف) در این خصوص می‌گوید: در مسئله قذف آنچه موجب حد است نسبت زنا و يا لواط دادن است، اما اگر به كسى نسبت مساحق و ساير كارهاى زشت داده شود، موجب حد قذف نمى‌شود. همین حکم الهی در ماده ۲۴۵ قانون مجازات اسلامی نیز به تصریح ذکر شده و آمده است: «قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر هرچند که مرده باشد.» همچنین مجازات مرتکبان قذف بر اساس ماده ۲۵۰ قانون مجازات اسلامی «هشتاد ضربه شلاق است.»
باید توجه داشت که قذف تنها با بیان زبانی محقق نمی‌شود و بر اساس تبصره ماده ۲۴۶ قانون مجازات اسلامی، «قذف علاوه بر لفظ با نوشتن، هرچند که به صورت الکترونیکی نیز باشد، محقق می‌شود.»
امام خمینی(ره) در کتاب تحریرالوسیله در خصوص سایر فحاشی‌ها و نسبت‌های زشت می‌گوید که « امام عليه السلام مى‌تواند كسى كه به مردم نسبت‌هاى زشت مى‌دهد را تعزير كند.» اما چه فحاشي‌ها و نسبت‌های زشت دادن به دیگران مشمول تعزیز است؟
هتک حرمت اشخاص
اگرچه هجو به عنوان یکی از گونه‌های طنز در ادبیات فارسی شناخته می‌شود اما دیگر در ادبیات رسمی کاربرد ندارد. استفاده از هجو در فرهنگ عامیانه مردم در صورتی‌که موجب هتک حرمت یا حیثیت افراد شود از نظر قانونگذار جرم دانسته شده و در این خصوص قانون می‌گوید: «هر کس با نظم یا نثر یا به صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند یا هجویه را منتشر نماید، به حبس از یک تا شش ماه محکوم می‌شود.»
علاوه بر هجو، در صورتی‌که کسی با نسبت دادن عمل خلاف قانون و جرم به دیگران است، موجب هتک حرمت افراد شود و نتواند این نسبت نابجا را در محضر قانون اثبات کند، به عنوان مفتری قابل تعقیب است. بر اساس حکم قانون «اگر افترا، متضمن قذف نباشد، مرتکب ممکن است به یک ماه تا یک سال حبس یا یک تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم شود.» شاید امروزه بسیاری از الفاظی که دیگران بدون توجه به معنی آن در فضای مجازی با یکدیگر رد و بدل می‌کنند متضمن افترا باشد. نسبت‌هایی مانند دزدی، اختلاس، خیانت یا جنون از جمله مواردی است که در صورت شکایت شاکی خصوصی و عدم اثبات از سوی متهم می‌تواند وی را با مجازات افترا روبرو کند.
فصل پانزدهم قانون مجازات اسلامی(تعزیزات) مصوب ۱۳۷۵ به تفصیل به موضوع هتک حرمت به اشخاص پرداخته است. ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی در خصوص توهین به افراد می‌گوید: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا ۵۰ هزار ریال تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.» باید توجه داشت که توهین فقط از طریق لفظ نیست و همانگونه که قبل تر به آن اشاره شد، توهین می‌تواند مشتمل بر نوشته کاغذی یا نوشته مجازی از قبیل پیامک، پیام‌های شبکه‌ای یا نوشته‌های صفحات اینترنتی باشد.
البته قانونگذار نگاه ویژه‌تری به موضوع توهین در فضای مجازی داشته و در قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۹ در خصوص این نوع از توهین به صورت جداگانه به جرم انگاری پرداخته است. در ماده ۱۶ این قانون آمده است: « هرکس به وسیله سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. تبصره ـ چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.»
آنچه که در قانون جرایم رایانه‌ای به آن اشاره شده، قلب واقعیتی است که منجر به هتک حیثیت افراد می‌شود اما اگر هر نوشته‌ای یا مطلبی به واسطه سیستم‌های رایانه‌ای یا تلفن همراه منتقل شود چه مشمول ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی و چه مشمول ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای باشد، در هر صورت موجب تعقیب و مجازات توهین‌کننده خواهد بود.